چکیده :
سیستم آمارهای مالی دولت ( GFS
) یک نظام هماهنگی بین المللی برای گزارش گری فعالیتهای مالی و بودجه ای
دولت است که توسط صندوق بین المللی پول برای کشورهای عضو از جمله جمهوری
اسلامی ایران الزامی شده است . اعمال این سیستم در حسابداری دولتی و
بودجه ای باعث به وجود آمدن شاخص های تحلیلی مورد نیاز برای بررسی
های اقتصاد کلان میشود . همچنین شفافیت بودجه ای ، پاسخگوئی بهتر و بهبود
بررسی عملکرد مدیران از نتایج استقرار این سیستم است .
هدف این تحقیق شناسائی موانع استقرار سیستم یاد شده در
دستگاههای دولتی ایران و سپس ارائه پیشنهاد برای رفع این موانع است . برای
پاسخگوئی به مسئله تحقیق و دستیابی به هدف فرضیه های به این شرح تدوین شد :
-
1. کمبود نیروی انسانی متخصص و کارآزموده در زمینه حسابداری مانع عمده ای در ارجای سیستم GFS است .
-
2. استفاده محدود از گزارش های مالی دولتی
در تصمیم گیری مدیران و سایر تصمیمات کلان اقتصادی انگیزه عمومی برای
استقرار سیستم های جدید از جمله GFS را کاهش میدهد .
-
3. سیستم GFS به دلیل مغایرت با قوانین مالی دولتی در برخی موارد نیازمند اصلاح و تطبیق است .
در این پژوهش گردآوری اطلاعات توسط ارسال پرسشنامه به جامعه
آماری تحقیق ، شامل ذیحسابان و حسابرسان سازمان امور اقتصادی و دارائی ،
حسابداران دولتی ، حسابرسان دیوان محاسبات و معاونین مالی دستگاههای دولتی
که در محدود جغرافیائی استان فعالیت میکنند انجام شده است . تجزینه وتحلیل
های آماری شامل آزمون فرضیات و آزمون فریدمن روی اطلاعات 80 پرسشنامه تکمیل
و با استفاده از نرم افزار SPSS انجام شده است .
پس از تجزیه و تحلیل داده ها هر سه فرضیه در سطح 95% اطمینان
پذیرفته شده اند . آزمون فریدمن نشان میدهد که برتری و ارجحیتی بین فرضیه
ها وجود دارد و به ترتیب فرضیه سوم ، دوم و اول در اولویت تاثیر هستند . در
پایان براساس یافته های پژوهش پیشنهادها و راهکارهائی ارائه شده است .
واژه های کلیدی :
سیستم GFS ، حسابداری ، بودجه ، صورت های مالی دولتی
مقدمه :
حسابداری را زبان واحدهای تجاری خوانده اند . به عبارت دیگر
اطلاعات سیستم های مالی نشان دهنده چگونگی وضعیت اقتصادی واحد گزارش شونده
است . و رنون کام 1 ( 2000 ) در کتاب نظریه خود ، تولد حسابداری و رشد و
پیچیده شدن آن را همگام با رشد و گسترش فعالیتهای اقتصادی می داند . هرگاه
نوع جدیدی از داد و ستد و معاملات اقتصادی شروع میشود ، حسابداری در واکنش ،
شکل جدیدی از عملیات مالی را برای خدمت به آن ارائه میدهد .
اطلاعات لازم برای بررسی های اقتصادی در سطح خرد ( یک بنگاه
اقتصادی ) را میتوان از طریق تجزیه و تحلیل گزارش های سیستم حسابداری به
دست آورد . ولی این مسئله در بررسی های اقتصادی در سطح کلان صدق نمی کند و
سیستم هالی مالی ( که در این جا حسابداری دولتی بیشتر مد نظر است ) اطلاعات
مورد نیاز تحلیل گران اقتصاد کلان را تامین نمی کند و در صورتی
که بخواهیم بین بخش های مختلف اقتصاد یا بین اقتصاد چند کشور مقایسه انجام
دهیم صورت های مالی دولتی قابل استفاده نیست .
البته اطلاعاتی که مورد نیاز تصمیم گیرندگان و تحلیل اقتصادی
است ، قابل دسترسی و جمع آوری توسط سیستم های حسابداری دولتی
است ولی الگوی تهیه گزارش ها ، به شکل حسابهای مستقل ، باعث می شود صورت
های مالی دولتی در این زمینه قابل استفاده نباشد .
این موضوع سازمانهای جهانی ، مانند صندوق بین المللی پول ، که
احتیاج به اطلاعات و آمار مقایسه ای بین کشورهای مختلف دارد را به این فکر
انداخت که به ابداع نظام های هماهنگ گزارش گری بپردازد ، تا از طریق این
نظام ها اطلاعات لازم برای بررسی های کلان اقتصادی فراهم شود .
از جمله این نظام ها سیستم آمارهای مالی دولت GFS و نظام حساب های ملی ( SNA ) و طبقه بندی هزینه ها بر مبنای وظائف دولت ( COFOG
) است . از طریق اعمال این نظام ها آمارهای مورد نیاز تحلیل های اقتصادی
در سطح کلان توسط سیستم های مالی دولتی تهیه و قابل استفاده میشود .
هدف نظام آمارهای مالی دولت GFS
تدوین و ارائه گزارش های مورد نیاز سیاستگزاران ، تصمیم گیرندگان ،
مدیران بخش های دولتی ، نمایندگان مجلس و آحاد مردم است . نظام یاد شده
برحسب اصطلاحات استانارد حسابداری تعریف شده است و نقش مهمی در طراحی
سیاستها ، شناسائی نحوه تخصیص منابع به بخش های مختلف ، معرفی فعالیتهای
دولت وارزیابی عملکردها ایفا می کند و همچنین مبنائی برای پاسخگوئی
دستگاههای اجرائی نسبت به عملکرد خود و سرانجام تحلیل های مالی ، اقتصادی و
اجتماعی عملیات اجرای بودجه به شمار می رود .
پژوهش گران در این پژوهش سعی بر معرفی این سیستم و بررسی موانع اجرای آن در ایران نموده اند.
مفاهیم و روش های حسابداری ناظر بر سیستم GFS
مفاهیم مالی :
همان طور که ذکر شد نظام آمارهای مالی دولت آمارهای اقتصادی خود
را از سیستم حسابداری استخراج می کند . در این قسمت به شرح اصول و روش های
حسابداری مورد استفاده در GFS پرداخته میشود و معادل هائی که برای مفاهیم حسابداری در نظام GFS وجود دارد بررسی میشود .
در سیستم GFS از دارائی ها و
تعهدات یک واحد نهادی تحت عنوان « انباشت » یاد میشود و رویدادهای مالی
تعبیر به « جریان » میشود . با ثبت دو طرفه جریان ها ، انباشت ها در ارتباط
با یکدیگر قرار می گیرند به صورتی که ثبت جریان مرتباً انباشت ها را
تغییر میدهد و میتوان گفت ارزش هر انباشت برابر ارزش تجمعی تمام جریان هائی
است که روی این انباشت ها اثر میگذارند . جریان ها به دو نوع معاملات و
عملیات ( داد و ستد ) و سایر جریان ها تقسیم میشوند . تغییراتی که در ارزش
دارائیها و بدهی ها ایجاد میشود و ناشی از داد و ستد نیست تحت عنوان سایر
جریان های اقتصادی طبقه بندی میشود .
مبنای حسابداری پذیرفته شده در دستورالعمل GFS سال 1986 مبنای نقدی بود . تنها برخی داد و ستد های غیرپولی انتخابی بعنوان اقلام یادداشتی نیاز به ثبت داشت . امام در نظام GFS تجدید نظر شده جریان ها براساس روش تعهدی ثبت میشوند . بنابراین داد و ستدهای غیرپولی به طور کامل به ثبت میرسند .
مزایائی که باعث انتخاب مبنای تعهدی شده است عبارتند از :
-
1. در روش تعهدی زمان ثبت با زمان واقعی
رویدادها هماهنگ است ، در صورتی که در روش نقدی رویدادهای غیرپولی تا زمان
مبادله وجه نقد با تاخیر ثبت روبرو میشوند .
-
2. روش تعهدی اطلاعات جامع تری ارائه میدهد
، درمبنای نقدی تنها اطلاعات رویدادهای نقدی و پولی در سیستم موجود است
اما در روش تعهدی هم اطلاعات رویدادهای نقدی و هم رویدادهای غیرنقدی در
اخیتار قرار می گیرد .